Muzeum Stanisława Wyspiańskiego - nowy oddział Muzeum Narodowego w Krakowie

W swych dziełach łączył tradycję antyczną z chrześcijańską, sięgał do historii Polski. W malarstwie sztalugowym czerpał z doświadczeń impresjonizmu, syntetyzmu, symbolizmu i ekspresjonizmu. W portretach, niezwykle trafnych w charakterystyce modela, wydobywał psychologiczny aspekt postaci, w pejzażach łączył obserwację zjawisk przyrodniczych z tajemniczym misterium życia natury.

Muzeum Narodowe w Krakowie posiada największą na świecie i najcenniejszą kolekcję dzieł tego genialnego twórcy. W jej skład wchodzą dzieła malarskie Wyspiańskiego, szkice, projekty oraz wyroby rzemiosła artystycznego wykonane według jego autorskich projektów. Ten wspaniały zbiór, liczący przeszło 1100 obiektów, dopełniają pamiątki osobiste, księgozbiór prywatny artysty oraz archiwalia – rękopisy i fotografie.

Spuścizna artysty w większości została podarowana lub zakupiona do zbiorów wkrótce po jego śmierci w listopadzie 1907 roku, krakowskie Muzeum Narodowe było bowiem naturalnym miejscem gromadzenia dzieł autora Wesela, a ówczesna dyrekcja, przy wsparciu osób ze świata literackiego i artystycznego, planowała już wtedy stworzyć oddział im. Stanisława Wyspiańskiego. Powołany w tym celu komitet na łamach wielu czasopism opublikował odezwę do społeczeństwa polskiego nawołującą do kwesty na rzecz uczczenia zmarłego artysty osobnym muzeum, „(…) gdzie byłyby zebrane w pewną całość wszystkie dzieła artystyczne, rękopisy, dzieła z zakresu sztuki stosowanej etc., jakie Muzeum już posiada lub jakie otrzyma w darze od osób lub instytucji (…)”.

Do pomysłu utworzenia oddziału lub wystawy dzieł Wyspiańskiego w stałych galeriach Muzeum Narodowego powracano między innymi w latach 30. XX wieku. W projektowanym wówczas nowym gmachu przy alei Mickiewicza przewidywano pokaz kartonów witrażowych w Panteonie Stanisława Wyspiańskiego. Po 1945 roku istniały również projekty utworzenia muzeum biograficznego w mieszkaniach artysty: w Domu Długosza przy ulicy Kanoniczej 25 lub w kamienicy przy Krowoderskiej 157. Ostatecznie oddział powstał w 1983 roku w budynku przy ulicy Kanoniczej 9. W 2004 roku przeniesiono go do Kamienicy Szołayskich.

Obecne Muzeum Stanisława Wyspiańskiego mieści się w Starym Spichlerzu, budynku wzniesionym w XVIII wieku poza murami miasta. Od początku swojego istnienia pełnił on różne funkcje, między innymi spichlerza, fabryki, sklepu i siedziby Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej. Po 1945 roku został przejęty przez Muzeum Narodowe, stając się na wiele lat magazynem dzieł sztuki, a ostatnio, w latach 2013–2021, Ośrodkiem Kultury Europejskiej EUROPEUM.  

Nowe muzeum Wyspiańskiego, usytuowane w niedalekiej odległości od Plant, kościoła Franciszkanów, Wawelu i Wisły, wpisuje się w przestrzeń miasta, w którym i dla którego Wyspiański tworzył. Stanowi doskonałe dopełnienie innych oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie: Domu Józefa Mehoffera (prezentującego twórczość przyjaciela artysty z lat młodzieńczych), Kamienicy Szołayskich (w której mieści się wystawa designu eksponująca również dzieła Wyspiańskiego z zakresu sztuki stosowanej), Gmachu Głównego (gdzie w przestrzeni Galerii Sztuki Polskiej XX i XXI wieku wystawione zostały wybrane projekty witrażowe Wyspiańskiego do katedry krakowskiej) i Domu Jana Matejki (będącego świetnym miejscem konfrontacji mistrz – uczeń).

Na wystawie stałej w Muzeum Stanisława Wyspiańskiego prezentowanych jest niemal 200 dzieł artysty, z czego zdecydowaną większość stanowią prace plastyczne.
Na parterze można zobaczyć portrety własne Wyspiańskiego uzupełnione o wizerunki najbliższej rodziny: żony i dzieci, a także portrety przyjaciół, mecenasów oraz bliskich znajomych. Ekspozycję uzupełniają przedstawienia miejsc, w których Stanisław Wyspiański żył i tworzył: widoki pracowni krakowskich i paryskich, pejzaże rozpościerające się za oknem mieszkania przy ulicy Krowoderskiej w Krakowie, widoki ulic rodzinnego miasta i krajobrazy podkrakowskich miejscowości, do których jeździł wraz z najbliższymi

Na pierwszym piętrze prezentowane są dzieła Stanisława Wyspiańskiego poruszające trzy najważniejsze wątki w jego twórczości, stąd jej części zatytułowano: „Żywioły”, „Wawel – dramat królów” i „Apollo-Chrystus”. Wokół nich zbudowana została opowieść o artyście, który w swej twórczości w nowatorski sposób podejmował problematykę narodową i religijną, odnosił się do pamięci i historii, inspirował antykiem i średniowieczem. Najwybitniejsze prace Wyspiańskiego – między innymi projekt witraża Bóg Ojciec do zachodniego okna kościoła Franciszkanów w Krakowie i pastelowe projekty do dekoracji malarskiej tej świątyni, model Akropolis, projekty witraży do katedry na Wawelu, propozycje dekoracji, mebli i tkanin do gmachu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego i sali „Sztuki” w krakowskim Towarzystwie Sztuk Pięknych – prezentują oryginalną formę artystyczną i wskazują na wielostronność działań twórczych artysty – od malarstwa przez sztukę stosowaną po architekturę.

W podziemiu budynku, w sali „Księgi moje”, pokazywany jest między innymi księgozbiór Stanisława Wyspiańskiego z jego odręcznymi notatkami oraz pierwodruki wydań dramatów i utworów innych autorów, do których twórca wykonał okładki i ilustracje. Zainteresowani mają udostępniony online katalog zgromadzonych w Muzeum dzieł pisarskich i malarskich artysty. Obok, w drugiej przestrzeni „Metamorfozy”, widzowie zapoznają się z teatraliami: plakatami do sztuk Wyspiańskiego, wybranymi zdjęciami i fragmentami filmów z najsłynniejszych inscenizacji oraz ekranizacji jego dzieł literackich.

Scenariusz i aranżacja prezentowanej ekspozycji uwarunkowane zostały zaleceniami konserwatorskimi oraz możliwościami adaptacyjnymi historycznego budynku Spichlerza. Pastelowe obrazy na papierze – technika charakterystyczna dla Stanisława Wyspiańskiego – poza szczególną wrażliwością na różnego rodzaju czynniki środowiskowe, takie jak mikroklimat i zanieczyszczenia, są zaliczane do obiektów o dużym stopniu wrażliwości na działanie światła. Jest ono czynnikiem sprzyjającym degradacji papieru, objawiającej się spadkiem wytrzymałości mechanicznej i przebarwieniami, oraz odpowiedzialnym za blaknięcie wielu barwników. W celu zapewnienia bezpieczeństwa zbiorów przygotowanie ekspozycji o charakterze stałym wymagało dostosowania warunków do najbardziej wrażliwych obiektów, a co za tym idzie – dobrania natężenia światła i czasu ekspozycji adekwatnych do reakcji materiałów użytych przez artystę. Z tych powodów wystawa będzie miała dwie odsłony zmieniane cyklicznie co rok. Ponadto krótszy, w porównaniu do innych oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie, będzie jej czas udostępniania zwiedzającym w ciągu tygodnia.